การขยายพันธุ์มะนาว โดยทั่วไปเกษตรกรจะใช้วิธีการตอน หรือใช้วิธีเสียบยอดบนต้นตอมะนาวพวงที่ได้จากการปักชำ วิธีดังกล่าวต้นมะนาวจะไม่มีรากแก้ว ทำให้หาอาหารไม่เก่ง ต้นจึงเจริญเติบโตช้าแต่ถ้าใช้วิธีขยายพันธุ์ด้วยการเสียบยอด โดยใช้ต้นส้มเป็นต้นตอ โดยใช้ต้นส้มอายุ 6 เดือน ถึง 1 ปี หรือลำต้นมีขนาดประมาณตะเกียบ ก็สามารถนำมาใช้เป็นต้นตอเสียบยอดได้ ส่วนกิ่งพันธุ์มะนาวเลือกใช้กิ่งพันธุ์ดี เช่น มะนาวแป้นรำไพ หรือมะนาวพันธุ์ดีทุกชนิด โดยเลือกกิ่งที่ไม่แก่หรืออ่อนจนเกินไป ใช้มีดหรือกรรไกรแต่งกิ่งตัดยอดต้นส้มให้สูงจากพื้นดินประมาณ 10 เซนติเมตร และผ่ากลางลำต้นของต้นตอส้มให้แผลลึก 3-4 เซนติเมตร เฉือนกิ่งมะนาวพันธุ์ดีให้เป็นรูปลิ่มให้มีความยาวเท่ากับแผลของต้นตอ แล้วเสียบยอดลงไปให้พอดีกับรอยแผล พันด้วยผ้าพลาสติกหรือเชือกฟางให้แน่น รดน้ำให้ชุ่ม แล้วนำต้นที่เสียบยอดแล้ว ใส่ไว้ในถุงพลาสติกขนาดใหญ่ผูกปากถุงให้แน่น ตั้งไว้ในที่ร่ม โดยไม่ต้องรดน้ำประมาณ 20-30 วัน จึงนำออกจากถุง ตั้งไว้ในที่ร่มรำไร รดน้ำวันเว้นวัน ประมาณ 1-2 สัปดาห์ก็สามารถนำไปปลูกได้

จากการทดสอบปลูกเปรียบเทียบระหว่างต้นมะนาวที่ขยายพันธุ์ด้วยกิ่งตอน กับต้นมะนาวที่เสียบยอดด้วยต้นตอส้ม พบว่าต้นมะนาวที่เสียบยอดด้วยต้นตอส้ม เจริญเติบโตเร็ว และสมบูรณ์แข็งแรงมากกว่า เนื่องจากมีระบบรากแก้ว

การปลูกมะนาวโดยใช้กิ่งเสียบยอดบนต้นตอส้มต่างประเทศ

ในแวดวงของนักวิชาการเกษตรและเกษตรกรผู้ปลูกมะนาวในเชิงพาณิชย์ต่างก็ยอมรับ กันว่า มะนาวพันธุ์แป้นรำไพ เป็นพันธุ์ที่ตลาดต้องการผลผลิตมากที่สุด เนื่องจากพันธุ์ที่ออกดอกและติดผลง่าย ขนาดของผลค่อนข้างโต เปลือกผลบางและมีปริมาณน้ำในผลมาก มีอายุตั้งแต่ออกดอกจนถึงเก็บเกี่ยวผลผลิตใช้เวลาประมาณ 4 เดือน ที่สำคัญมะนาว สายพันธุ์ดังที่ได้กล่าวมาสามารถบังคับให้ออกฤดูแล้งได้ง่ายมาก ในช่วงเวลา 2-3 ปีที่ผ่านมานับเป็นปีทองของเกษตรกรผู้ปลูกมะนาวที่สามารถขายผลผลิตได้ราคา แพงและในช่วงเดือนมีนาคม 2553 ที่ผ่านมาราคามะนาวขนาดผลใหญ่สุดขายจากสวนได้ราคาถึงผลละ 4-5 บาท เมื่อขายถึงผู้บริโภคมีราคาถึงผลละ 8-10 บาท

ที่ผ่านมาในอดีตการ ปลูกมะนาวของเกษตรกรไทยนิยมปลูกโดยใช้กิ่งตอนหรือกิ่งปักชำโดยคิดว่าต้น เจริญเติบโตและให้ผลผลิตเร็ว โดยไม่ได้นึกถึงปัญหาในเรื่องของระบบรากที่ไม่แข็งแรงเพราะมีแต่รากฝอย เมื่อต้นมะนาวเริ่มให้ผลผลิตเต็มที่มักจะพบปัญหา ว่าต้นมะนาวทรุดโทรมลงอย่างรวดเร็วเนื่องจาก ที่ภาระเลี้ยงผลมาก อีกทั้งกิ่งตอนมะนาวเกือบทั้งหมดที่ขยายพันธุ์มาปลูก มักจะมีโรคไวรัสทริสเทซ่าและโรค กรีนนิ่ง ซึ่งเป็นสาเหตุทำให้ต้นมะนาวทรุดโทรมเร็ว ผลผลิตต่ำและมีอายุสั้นลง อีกทั้งยังพบปัญหาเรื่องโรคโคนเน่าและรากเน่าได้ง่าย มีงานวิจัยจากภาควิชาเทคโนโลยีการ เกษตร คณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ศูนย์รังสิตปทุมธานี ได้มีการศึกษาถึงอิทธิพลของต้นตอส้มบางชนิดที่มีต่อการเจริญเติบโตของมะนาว พันธุ์แป้นรำไพด้วยวิธีการนำกิ่งมะนาวพันธุ์แป้นรำไพมาเสียบยอดบนต้นตอส้ม ต่างประเทศ ผลจากศึกษาและวิจัยพบว่ากิ่ง พันธุ์มะนาวพันธุ์แป้นรำไพที่เสียบยอดบนต้นตอส้มทรอยเยอร์ (Troyer) มีเปอร์เซ็นต์การรอดชีวิตมากที่สุด กิ่งพันธุ์มะนาวแป้นรำไพที่เสียบยอดไปมีการเจริญเติบโตสูงสุดในด้านความยาว กิ่งแขนง เทคนิคในการเสียบยอดให้ใช้ต้นตอส้มทรอยเยอร์ที่มีขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง 0.5-1 เซนติเมตร ตัดยอดต้นตอส้มให้สูงจากพื้นดินประมาณ 15 เซนติเมตร จากนั้นนำกิ่งมะนาวพันธุ์แป้นรำไพเสียบยอดด้วยวิธีการผ่า ลิ่มให้แผล มีความยาวประมาณ 1 นิ้ว ใช้เวลาประมาณ 45 วัน ยอดที่เสียบจะแตกยอดใหม่ออกมา

เป็นที่ทราบกันดีว่าในการปลูก มะนาวในเชิงพาณิชย์ในปัจจุบันนี้ตลาดมีความต้องการมะนาวพันธุ์แป้นรำไพมากที่สุด และการเลือกใช้กิ่งพันธุ์มะนาวได้เปลี่ยนจากการใช้กิ่งตอนมาใช้กิ่งเสียบยอด บนต้นตอส้มต่างประเทศ เนื่องจากต้นมีความสมบูรณ์แข็งแรงและอายุยืนยาวกว่าปลูกด้วยกิ่งตอน

43 @สงวนสิขสิทธิ์โดย สวนมะนาวท้ายไร่ จังหวัดพิจิตร